Η πολιτική των Προστατευόμενων Περιοχών είναι βασικό στοιχείο της περιβαλλοντικής μας πολιτικής

Με αφορμή τα όσα γίνονται στην Ελλάδα και τις συχνές παραπομπές της στα όργανα της ΕΕ για μη τήρηση των όρων περιβαλλοντικής προστασίας είναι φανερό ότι η φύλαξη και ο έλεγχος των Προστατευόμενων Περιοχών (ΠΠ) είναι γράμμα κενό.

Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Μιχάλης Παπαγιαννάκης συγκέντρωσε τα βασικά στοιχεία της γενικής κατάστασης των ΠΠ και τα ειδικά προβλήματα πολλών από αυτών και κατέθεσε μια σειρά ερωτήσεων: μία γενική για το σύνολο των προβλημάτων και δέκα (10) εξειδικευμένες στα ζητήματα των περισσότερο εκτεθειμένων Προστατευόμενων Περιοχών από τις είκοσι επτά (27) της χώρας μας.

Ελπίζουμε με αυτό τον τρόπο να δοθεί η ευκαιρία στην Κυβέρνηση να εξηγήσει τη θέση της συνολικά, όσο και συγκεκριμένα κατά περιοχή, με δεδομένο ότι η πολιτική των Προστατευόμενων Περιοχών αποτελεί ένα από τα βασικότερα στοιχεία της περιβαλλοντικής πολιτικής της χώρας.

Λίμνη Παμβώτιδα

Ελλιπέστατος είναι ο καθαρισμός της λίμνης Παμβώτιδας, αφού δεν υφίσταται οργανωμένο σχέδιο καθαρισμού. Υπάρχουν μόνο δύο μηχανήματα που καθαρίζουν τα νερά κι αυτό όταν η ρύπανση είναι σε μέγιστα επίπεδα. Το ρυπαντικό φορτίο στον πυθμένα της είναι τεράστιο, καθώς από τους παραποτάμους του Καλαμά οι βιοτεχνίες και βιομηχανίες της περιοχής ρυπαίνουν τον ποταμό με τοξικά απόβλητα, τα οποία καταλήγουν στη λίμνη, όπου παρά τις προσπάθειες που έγιναν τα τελευταία χρόνια από τον Φορέα Διαχείρισης (ΦΔ), τα νερά παραμένουν μολυσμένα.

Οι έρευνες του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων δείχνουν ότι στα νερά των ποταμών της Ηπείρου και στη λίμνη Παμβώτιδα καταλήγουν τοξικά και βιομηχανικά απόβλητα, αλλά και λύματα από αποχετεύσεις. Σε πολλές περιπτώσεις τα νερά από τα ποτάμια και τη λίμνη είναι ακατάλληλα ακόμα και για να ποτίζονται τα χωράφια της περιοχής. Ένα επιπλέον πρόβλημα που ο ίδιος ο Φορέας Διαχείρισης καταγγέλλει είναι οι πιέσεις για οικοδομική δραστηριότητα στην περιοχή.

Βόρεια Πίνδος

Το Εθνικό Πάρκο στη Β. Πίνδο δημιουργήθηκε ως ενιαία προστατευόμενη περιοχή. Στα όρια του Εθνικού Πάρκου, περιλαμβάνονται οι δύο Εθνικοί Δρυμοί, της Βάλια Κάλντα (1966) και του Βίκου Αώου ( 1973 ), καθώς και η μεταξύ τους περιοχή, καθώς και το δυτικό τμήμα του νομού Γρεβενών. Το πάρκο στη Βόρεια Πίνδο έχει έκταση 2.000 στρεμμάτων και φυλάσσεται αναγκαστικά από σεκιουριτάδες, αφού ο Φορέας Διαχείρισης δεν έχει ικανό αριθμό προσωπικού για φύλαξη και εποπτεία. Την περιοχή απειλούν ρύπανση, σκουπίδια, παράνομη υλοτόμηση.

Μόνιμο κίνδυνο αποτελούν τοξικές ουσίες που χρησιμοποιούνται ή απελευθερώνονται από προϊόντα οικιακής χρήσης (απορρυπαντικά, γεωργικά φάρμακα, ορυκτέλαια), μολύνουν τα πόσιμα επιφανειακά ύδατα, και απορρίμματα που βρίσκονται εκτεθειμένα σε ανοιχτούς χώρους, να σημειωθεί ότι σήμερα υπάρχουν πάνω από 1600 παράνομες χωματερές στη χώρα μας. Επιπλέον οι μεγάλοι οδικοί άξονες (π.χ. Εγνατία Οδός) και τα ΥΗΕ (υδροηλεκτρικά έργα) συνεχίζουν να απειλούν την συνεκτικότητα και την φυσική ακεραιότητα του Πάρκου. Πρόσφατα ακυρώθηκε η κατασκευή υδροηλεκτρικού σταθμού στην περιοχή του ΔΔ Μικρολίβαδου πολύ κοντά στη Βάλια Κάλντα.

Φορέας Διαχείρισης Σχινιά Μαραθώνα

Ο Σχινιάς δεν είναι Εθνικό Πάρκο, είναι «πάρκο-μαϊμού»… Τα λόγια ανήκουν στον πρόεδρο του φορέα που συστήθηκε για τη διαχείριση του Εθνικού Πάρκου Σχινιά-Μαραθώνα, καθηγητή ΕΜΠ, κ. Κίμωνα Χατζημπίρο, και δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Κακοδιαχείριση κονδυλίων, ελλείψεις στη χρηματοδότηση, κακοτεχνίες, αντικρουόμενα συμφέροντα και χάος ως προς τις αρμοδιότητες.

Τα κύρια χαρακτηριστικά της σημερινής εικόνας του «Εθνικού Πάρκου Σχινιά» είναι η εγκατάλειψη και ο μαρασμός. Σκουπίδια στις πηγές των καναλιών, άδεια φυσίγγια από το παράνομο κυνήγι, φόβοι για πλημμύρες στα σπίτια των κατοίκων του έλους, τζιπ που κυκλοφορούν στην παραλία Σχινιά και σταθμεύουν στο προστατευόμενο πευκοδάσος, παράνομες ταβέρνες πάνω στην ακτή. Μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει κανένα από τα υδραυλικά έργα που προέβλεπε ο κανονισμός σύστασης του πάρκου –πλην ενός που αφορά στο Κωπηλατοδρόμιο. Οι κάτοικοι καθαρίζουν οι ίδιοι τους βάλτους, γιατί ο Φορέας δεν έχει προσωπικό. Η θητεία του μάλιστα έχει λήξει εδώ και μήνες, χωρίς να έχει ανανεωθεί…

Πρόκειται για περίπτωση ενός Δρυμού όπου κυριαρχούν τα αυθαίρετα κτίσματα, η ρύπανση της ακτογραμμής και δάσους από τους λουόμενους, όπου η κυβερνητική αδιαφορία και ο ανεξέλεγκτος ανθρώπινος παράγοντας έχουν οδηγήσει σε οριακή αντοχή το Εθνικό Πάρκο.

Εθνικός Δρυμός Αίνου

Η παράνομη υπερβόσκηση θέτει σε κίνδυνο τη χλωρίδα και τη πανίδα του δρυμού. Οι παρανομούντες δέχονται συνεχείς μηνύσεις αλλά αντιμετωπίζονται μ' επιείκεια. Το σημαντικότερο πρόβλημα του Δρυμού είναι ότι για την αντιμετώπιση του δεν αρκεί μια απλή περίφραξη, αφού οι βοσκοί παραβιάζουν τα συρματόσχοινα και μπαίνουν ανενόχλητοι μέσα στο Δρυμό, το άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι αυτό της λαθροθηρίας. Το δίλημμα σεκιούριτι ή φύλακες μέσω του χρονοβόρου ΑΣΕΠ απασχολεί το Φορέα Διαχείρισης, ο οποίος έχει «ξεμείνει» λόγω πόρων από προσωπικό φύλαξης.

Κορώνεια-Βόλβη

Η τελευταία απόπειρα των ειδικών να εισέλθουν με ερπυστριοφόρο και να εκτιμήσουν την κατάσταση της λίμνης Κορώνεια, όπως την παρακολουθήσαμε εν μέρει και από την τηλεόραση, κατέληξε σε ένα επικίνδυνο και για τους ίδιους φιάσκο, χρειάστηκε δε για τη διάσωση τους η παρέμβαση…ελικοπτέρου. Είναι πια ολοφάνερο ότι η λίμνη δεν υπάρχει πια παρά μόνο το πολύ πολύ ως ένας αδιάβατος βούρκος, και είναι συζητήσιμο αν μπορεί πια να αποκατασταθεί. Τα όσα είχαν πέρυσι εξαγγελθεί, οι έρευνες και τα προγράμματα δράσης προφανώς δεν εφαρμόστηκαν ή δεν απέδωσαν για λόγους που δεν έχει νόημα να αποδίδονται σε ευθύνες άλλων πέρα από την νομαρχιακή αυτοδιοίκηση και τον όποιο σχεδιασμό δράσης είχε, αν είχε, καταρτίσει. Η καταστροφή της λίμνης δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή ως μοιραία, και λόγω μεγέθους και συνεπειών και λόγω των όσων προοιωνίζεται για την ευρύτερη περιοχή στη συνέχεια.

Προβλήματα στη λειτουργία του Φορέα Διαχείρισης

Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα

Ο Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα ιδρύθηκε το 2003, με έδρα τη Χαλάστρα Θεσσαλονίκης, έχοντας σκοπό τη διοίκηση και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών που υπάρχουν μέσα στη περιοχή ευθύνης του, η οποία περιλαμβάνεται στο δίκτυο NATURA 2000.

Η προστασία της περιοχής που αποτελεί ενδιαίτημα πολλών ειδών πανίδας και χλωρίδας και η ανάδειξη αυτής της περιοχής, με το ιδιαίτερο φυσικό κάλος, σε περιοχή οικοτουρισμού και ανάπτυξης εναλλακτικών δραστηριοτήτων απαιτεί έναν Φορέα Διαχείρισης (ΦΔ) με σαφές πλαίσιο λειτουργίας, επαρκή στελέχωση και χρηματοδότηση ώστε να λειτουργεί αποτελεσματικά.

Έως σήμερα κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό επειδή καθυστερεί η υπογραφή της Κ.Υ.Α. για το χαρακτηρισμό της περιοχής «ως Εθνικού πάρκου και τον καθορισμό χρήσεων όρων και περιορισμών δόμησης».

Επίσης η στελέχωση του Φορέα δε γίνεται με μόνιμο προσωπικό, ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχεια, η αδιάκοπη λειτουργία του και η συσσώρευση εμπειρίας από εξειδικευμένο προσωπικό για την καλύτερη γνώση των ιδιαιτεροτήτων της περιοχής ευθύνης του Φορέα Διαχείρισης.

Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου

Στην παράκτια ζώνη της Λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου από τη δεκαετία του ’70 και με αιχμή τα τελευταία χρόνια, χτίζονται κατοικίες στην περιοχή, χρησιμοποιώντας την εξωτερική αρχιτεκτονική των πελάδων. Οι κατασκευές αυτές συνήθως είναι από μπετόν ή έχουν θεμέλια και δεν έχουν καμία σχέση με τις πελάδες.

Στο σύνολό τους τα αυθαίρετα αυτά κτίσματα έχουν ανεγερθεί σε δημόσιες εκτάσεις του αιγιαλού και μάλιστα στην καρδιά προστατευόμενης περιοχής από τη συνθήκη Ramsar και περιοχής Natura. Για την καταπάτηση δημόσιας έκτασης και την αυθαιρεσία ανέγερσης κτισμάτων υπάρχει συνεχής διαμαρτυρία Συλλόγων Προστασίας του Περιβάλλοντος της περιοχής προς τη Διοίκηση αλλά και σε κάθε άλλη θεσμική αρχή.

Κι όμως ένα χρόνο μετά την παρέμβαση του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, τρία χρόνια μετά την καταδίκη της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και τουλάχιστον 500 αυθαίρετα στην Τουρλίδα, τον Λούρο, τη Διόνη και τα Ρεμπάκια παραμένουν ως έχουν στο προστατευόμενο Εθνικό Πάρκο της περιοχής με τις ευλογίες του... κράτους, δηλαδή του Φορέα Διαχείρισης της Λιμνοθάλασσας (τα μέλη του έχουν διοριστεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ) και του νέου προϊστάμενου της Κτηματικής Υπηρεσίας.

Αντιδρώντας ο Γενικός Επιθεωρητής ζητεί με έγγραφό του προς τον Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ την άμεση αντικατάσταση του διοικητικού συμβουλίου του Φορέα Διαχείρισης της Λιμνοθάλασσας, καθώς αυτός «εξετράπη της αποστολής του και των πλαισίων της νομιμότητας», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και στέλνει στον εισαγγελέα τον προϊστάμενο της Κτηματικής Υπηρεσίας στον οποίο έχει ήδη επιβληθεί πειθαρχική ποινή στέρησης τριών μισθών.

Ο επιθεωρητής επισείει μάλιστα τη ζοφερή πιθανότητα μιας νέας καταδίκης της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο υπογραμμίζοντας μάλιστα ότι τα κτίσματα καμία σχέση δεν έχουν με τις παραδοσιακές ξύλινες πελάδες του Μεσολογγίου, είναι απλώς αυθαίρετα έργα αυθαιρέτων και καταπατητών...

Χελμός – Βουραϊκός/ Κοτυχίου - Στροφιλιάς

Η παρατεινόμενη εκκρεμότητα της μη υπογραφής από το ΥΠΕΧΩΔΕ και τα συναρμόδια Υπουργεία των Κ.Υ.Α. για την προστασία των βιοτόπων Κοτυχίου-Στροφυλιάς και Χελμού-Βουραϊκού είναι απαράδεκτη και ύποπτη, δεδομένου ότι για τις δύο αυτές περιοχές έχουν ολοκληρωθεί τόσο η διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες όσο και η έκδοση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ).

Η ΕΠΜ για τη Στροφυλιά έχει εγκριθεί από το 2003 και η πρώτη ΚΥΑ εκδόθηκε το 1993(αριθμός ΚΥΑ 66289/9-7-93), ενώ η ΕΠΜ για το Χελμό έχει εγκριθεί από το Φεβρουάριο του 2004.

Σαμαριά – Λευκά Όρη

Το Κρι – κρι ή αίγαγρος είναι ένα άγριο ζώο που υπάρχει μόνο στο νησί της Κρήτης και ζει κυρίως στα βουνά, στις Κρητικές μαδάρες. Σήμερα κανείς δεν γνωρίζει πόσοι αίγαγροι έχουν απομείνει στο Φαράγγι της Σαμαριάς στην Κρήτη, αφού δεν έχει γίνει καμιά μελέτη για την καταγραφή τους. Οι λαθροθήρες συνεχίζουν να μπαίνουν στον αφύλακτο εθνικό δρυμό και να σκοτώνουν τα σπάνια «κρι-κρι» που μάλιστα προσφέρονται ως έδεσμα σε ορισμένα εστιατόρια.

Όπως εκτιμάται, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες, που ο δρυμός δεν φυλάσσεται ούτε καν υποτυπωδώς, 150-200 από τα σπάνια ζώα θανατώνονται για το κρέας τους, αλλά και διότι ορισμένοι στολίζουν τα σπίτια τους με τα βαλσαμωμένα κεφάλια τους.

Ήδη, από το 1996 το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικών Ερευνών έχει εκπονήσει διαχειριστικό σχέδιο το οποίο υπογράφηκε μεν από το Υπουργείο Γεωργίας αλλά ποτέ από το ΥΠΕΧΩΔΕ με συνέπεια την αδρανοποίησή του. Μόλις στις 21-11-2007 ξεκίνησε εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ), η οποία αποτελεί σύμφωνα με το Ν.1650/86 προϋπόθεση για την έκδοση του ΠΔ καθορισμού δεσμεύσεων στις επιτρεπόμενες χρήσεις γης, όρους και περιορισμούς δόμησης, καθώς και το σύστημα διαχείρισης της περιοχής. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ο υποστελεχωμένος ΦΔ που ιδρύθηκε το 2002 δεν έχει αντικείμενο.

Θεσμοθέτηση και προστασία του Εθνικού Πάρκου

Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ιδρύθηκε το 1996 που έληξε το 1999. Στη συνέχεια το ΥΠΕΧΩΔΕ ανέθεσε τη σύνταξη Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για την οριστική διευθέτηση του καθεστώτος προστασίας και των ορίων του Εθνικού Πάρκου.

Ήδη από το 1998 εκδηλώθηκε ενδιαφέρον από εταιρίες πετρελαιοειδών για εγκατάσταση δεξαμενών καυσίμων στην περιοχή και συγκεκριμένα στο δυτικό άκρο του Εθνικού Πάρκου, δίπλα στη λιμνοθάλασσα Βάσοβα, και το 1999 δόθηκαν οι πρώτες εγκρίσεις. Το Φεβρουάριο του 2004 δόθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ στη δημοσιότητα σχέδιο ΚΥΑ για διαβούλευση, στο οποίο προτεινόταν εξαίρεση από το καθεστώς προστασίας μεγάλης έκτασης και μάλιστα στην έκταση αυτή περιλαμβάνονταν τα 2/3 της λιμνοθάλασσας Βάσοβα.

Το καλοκαίρι του 2006 μετά από μακρά διαβούλευση με όλους τους φορείς των τριών νομών που εκτάσεις τους περιλαμβάνονται στο Εθνικό Πάρκο και με τον Φορέα Διαχείρισης του Πάρκου ως τελικό εισηγητή, κατατέθηκε από τον φορέα η τελική πρόταση στο ΥΠΕΧΩΔΕ, προκειμένου να εκδοθεί η νέα ΚΥΑ.

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα εγκαλείται από την Ε.Ε. για το ότι, παρά τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις της, δεν προστατεύει επαρκώς, με ισχυρό θεσμικό πλαίσιο, την περιοχή του Εθνικού Πάρκου, που σημειωτέον είναι ο μεγαλύτερος προστατευμένος υγροβιότοπος της χώρας, με έκταση 1.500.000 στρέμματα, και συγκαταλέγεται στους 10 σημαντικότερους της Ευρώπης.

Η καθυστέρηση υπογραφής της ΚΥΑ εντείνει την ανησυχία των κατοίκων της περιοχής και των φορέων για το μέλλον του Εθνικού Πάρκου, αλλά και τις πιέσεις των συμφερόντων που επιθυμούν βιομηχανικές εγκαταστάσεις στην επίμαχη έκταση.

Μιχάλης Παπαγιαννάκης